2013: 300 onns baselgia Flond

Giubileum da 300 onns baselgia da Flond

Cun ina mudesta fiasta commemorescha la pleiv da Flond ils 6 d’october l’existenza da 300 onns dalla baselgia. Ils 1713 vala sco onn che la baselgia ei vegnida baghegiada.

dad Andrea Darms

Gitg ha ei duvrau avon ch’ils vischins da Flond vegnien da sedistaccar dalla baselgia da S. Martin da Glion. Politicamein ei la vischnaunca da Flond vegnida autonoma 1510. Avon apparteneva il vischinadi da Flond tier il marcau da Glion. E pauc suenter ei era sereghegliaus il basegns dils vischins da Flond da contonscher ecclesiasticamein l’independenza. Igl emprem document en quella direcziun va anavos sigl onn 1533. Tenor ina sentenzia dils «quendisch da Trun», la dertgira dalla Ligia Grischa, eran ils vischins buca cuntents ch’il plevon habiteschi dapi il barschament dil marcau ils 1483 giu el marcau e buca pli si S. Martin e ch’els hagien memia liung viadi dad ir a baselgia, tuttavia per glieud veglia en cass da batten e sepulturas. Malgrad quei punct da dispeta ed aunc auters ha el cuzzau aunc quasi 200 onns avon ch’ils vischins da Flond san baghegiar in’atgna baselgia e contonscher l’independenza dalla baselgia da. S. Martin.

Erecziun dalla baselgia da Flond

Divers documents egl archiv da Flond dattan sclariment sur dils problems pervia dils cuosts che l’erecziun dalla baselgia ha caschunau ils 1713 als vischins da Flond. Sco emprem tarmettan els dus vischins per la tiara entuorn a rimnar raps. Ils dus cumissaris, in Ulrich Lanthen (Lutta?) ed in Ricco Camenisch han ina brev da recumandaziun en sac cun suttascripziun e sigil da Hans Ulrich Bodmer, cusseglier dil ludeivel marcau da Turitg e castellan dil Segneradi da Sax e Forstegg. Ina delegaziun da Flond cun il cau dil vitg alla testa cumpara ils 1714 avon il cau dil marcau da Glion e dalla Foppa culla supplica da sustener e recumandar ina collecta per la baselgia da Flond, che seigi bein en construcziun, mo che sappi per munconza da daners buca vegnir finida. E dils 7 da settember 1715 datescha ina brev dils caus dallas Treis Ligias che recamonda en quella cauldamein la collecta per la baselgia da Flond. Ina tala ovra stoppi esser benedida da Deus. Ils deputai da Flond seigien cumpari – aschia ils acts ufficials – avon ils caus dallas Treis Ligias en moda zun devota e honesta, sco ei deschi a tals. Els vegnien da Flond, ina vischnaunchetta da 160 olmas, che stetti sin in cuolm in’ura e mesa naven da S. Martin. Las vias da Flond a S. Martin seigien miserablas, cunzun igl unviern pervia dallas massas neiv e dil glatsch. Glieud veglia, femnas en speronza ed affons sappien era pervia dad urezis anetgs buca bein frequentar il survetsch divin ed autras radunonzas ecclesiasticas aschi savens sco ei fussi necessari e giavischeivel. Schliet stetti ei era cun ils transports da baras; fetg impedius seigi il batten, grev vomi ei al plevon da visitar malsauns per confortar els, era per dar catechissem als affons, e lu seigi aunc bia auter restrenschiu en consequenza dil viadi stentus a S. Martin. Perquei baghegi Flond sez ina baselgia, era per haver agen plevon en vischnaunca. Mo ils mieds seigien memia scarts e perquei vulessan els supplicar per agid.

Con gronds ei il success da quellas collectas staus?

Tier la collecta recumandada dil marcau da Turitg seigien ils dus cumissaris returnai cun mauns vits a casa, essend la brev accumpignonta memia veglia. Han els spitgau in pèr onns culla recumandaziun en sac avon che ir sin viadi? En gliez cass havessen els era fatg tutta honur als da Flond che vegnan numnai pli bauld ella Foppa «Ils schnecs da Flond». En tut cass ei il vischinadi da Flond staus sfurzaus da scaffir in urbari dalla baselgia per saver redember quellas entradas da quel, ils cuosts per l’erecziun dalla baselgia. Ins savess cumparegliar quel cun ina lescha da taglia-pervenda daz oz.

Igl urbari da 1714

Igl urbari dataus dils 15 da mars 1714 cumpeglia treis parts. L’emprema cuntegn il register dils nums dallas 46 famiglias ni persunas singulas cun il schazetg da lur possess. Valetau vegneva ei en renschs e kreutzers. La biara rauba possedeva il seckelmeister Jon Caduff cun 5266 renschs, ferton che il fatg da Giahannes de Puoz era valetaus cun mo 130 renschs. L’entira facultad dil vischinadi ei schazegiada sin total 61 164 renschs. Igl urbari cuntegn era indicaziuns co la biestga veva da vegnir taxada. Ina vacca vegneva en taglia cun 25 renschs, ina mugia cun 20, ina stiarla cun 10 ed ils vadials cun 5 renschs. Per nuorsa quintavan ins in rentsch e 20 kreutzers.

La secunda part digl urbari cuntegn igl importo dil tscheins-pervenda che mintga famiglia veva da pagar, per mintga 20 renschs tschun kreutzers, da pagar mintg’onn sin s. Martin. La taxaziun normala dil possess vegneva fatga dils vugaus ensemen cun il cauvitg (cau dil vitg) e prelegius en preschientscha da tut ils ludeivels vischins.

La tiarza part digl urbari corrispundeva en principi ad ina ordinaziun executiva dad oz. Igl ei in entruidament da diesch puncts. Da quels ei per nus surtut il davos e dieschavel punct d’interess e fetg singuls e dat perdetga dil spért liberal ed aviert che regeva da lezs onns. Per igl emprem ei ins vegnius perina da schar quintar mintgin sez tgei ch’el manegia ch’el hagi rauba ne deivets ne funs, e milsanavon tut en buna fei e da galantum, mo che alla fin seigien ils vischins adina patruns da star tier quei, er da alzar ni sbassar sco els anflian per bien.

Sa co ei mass da dar oz a mintga pagataglia tonta libertad?

Installaziun digl emprem plevon

Ils 1714 vegn igl emprem plevon Moses Huber da Scons installaus a Flond, autonoma vegn la baselgia da Flond denton pér ils 1731. Tochen lu resta ella ina filiala dalla baselgia da S. Martin. Ella brev da separaziun dallas duas pleivs fixai en nov puncts per cuoz perpeten. Flond desista da tuttas entradas entochen dacheu usitadas e retscheiva sco dota ord la facultad communabla la sia part, ston denton s’obligar da pagar era dacheudenvi a Glion la veglia taglia-pervenda (taglia perpetna) che consista da: 14 guldas e 32 kreutzers, 17 curtaunas graun e 281/2 crenas caschiel.

Zenn pign da S. Martin sco regal

Sper la part en daner survegn Flond aunc il zenn pign da S. Martin e vitier aunc 100 renschs (rischguldis) per ch’ils da Flond sappien laschar cular entuorn el ed engrondir il zenn. Il zenn ha pendiu sil clutger dalla baselgia da Flond sco zenn grond tochen ils 1934.

Culla renovaziun dalla casa da scola 1990/91 ha el – en regurdientscha da sia historia – anflau in dueivel plaz avon l’entrada dalla casa da scola. Pendius sin ina tuoretta construida en metal ha el da cheu anora adempliu tochen avon paucs onns la veglia tradiziun dil tuccar da scola. Astgan ins sperar che quei vegl usit vegni puspei reactivaus?

Il zenn porta l’inscripziun:

ANNO MILLI SIAT TSCHIENT TRENTA AD IN HA ILG MARCAU DA GLIONT DAU AD IGL VASCHINADI DA FLOND IGL SEN PING DA LA BASELGIA DA SOING MARTINA PAR CA QUEL VENGIG TON PLI GROND HA EL EUNG DAU A NUS DA FLOND TSCHIENT RISGUDIS BLUT DANER E CARSCHENTAU NOSSA PARVENDA ER

Ils 1934 vegn la baselgia suttamessa ad ina renovaziun pli gronda. La tuor-baselgia vegn alzada ed il clutger survegn in niev tuchiez cun treis zenns. Egl interiur survegn la fatschada encunter il chor in maletg digl enconuschent pictur-artist Leonhard Meisser da Cuera. Dil reminent fuva ei l’emprema ovra pli gronda da quei renomau artist. Ils 1976 vegn il tuchiez electrificaus.

38 plevons han provediu la pleiv

Cun ina media dad 8 onns han en tut 38 plevons provediu la pleiv da Flond naven dils 1714 entochen oz: 13 Giadines, 18 digl ulteriur Grischun, 5 dalla Bassa e dus dalla Germania. Cun 46 onns ha Padrut Schugg da Portein pastorau lunsch o il pli ditg la pleiv da Flond, ils 1834 entochen 1880, suandaus da Conradin Bonorand da Susch/Vuorz ch’ei staus 20 onns plevon a Flond, dils 1952 entochen 1972. In tec surstar fa ei che mo in sulet dils 17 plevons che ein per gronda part sorti el decuors dil 18- e 19avel tschentaner dalla vischnaunca da Flond ei staus plevon egl agen vitg, ed era quel mo gest duront dus onns.

Quelle:Südostschweiz.ch   ils 3 dad october 2013

scargau ils 18 da matg 2017